de geschiedenis van de kat nr2

Het dier dat we op de dag van vandaag kennen heeft een evolutie van minstens veertig miljoen jaar doorgemaakt. Aan de hand van talrijke fossielen kan de oorsprong van de wilde katachtigen, waarvan de kat deel uitmaakt, achterhaald worden. De wilde katachtigen vormen een homogene familie. De mannelijke en vrouwelijke dieren zijn identiek, behalve dat de mannetjes vaak groter en zwaarder zijn. Alleen de leeuw maakt met de manen een uitzondering op deze regel. Het zijn carnivoren die het best van alle dieren aangepast zijn aan het vangen van levende prooien. Het zijn heuse wereldburgers, maar men treft ze niet aan op Antarctica, Australi챘, Madagaskar, de Antillen en enkele andere eilanden.
De familie van de katachtigen kan opgedeeld worden in drie onderfamilies : de Nimravinae (die vandaag de dag verdwenen zijn), de Acinonychinae (waaronder de Cheetah's en de katachtigen met twee soortgroepen : de grote katachtigen (type Panthera) en de kleine katachtigen (type Felis) waarvan de huiskat rechtstreeks afstamt.

De oorsprong van de katachtigen

Vanaf het moment dat de dinosaurussen verdwenen, ongeveer aan het einde van het secundair hoofdtijdperk, verschenen de eerste zoogdieren. Deze zoogdieren waren insecteneters. Zo'n zeventig miljoen jaar geleden, in het superieur krijttijdperk, zouden ze aan de oorsprong van de carnivoren en de primaten hebben gestaan. In het Paleoceen omvat de fauna van de zoogdieren de orde van de Creodonten. Dit waren kleine dieren van ongeveer dertig cm hoog. De Creodonten hadden nogal zware vormen, ze stonden laag op hun poten en waren half-zoolgangers. Ze hadden wel reeds klauwen die de komst van de carnivoren aankondigden. De eerste zoogdieren die bekend zijn uit deze periode, waren anatomisch gezien zeer verschillend van de zoogdieren die we nu kennen. In het Eoceen verdwenen zij weer en werden vervangen door de spleetvoetige carnivoren. De spleetvoetige carnivoren hadden sterke scheurkiezen die beter ontwikkeld waren dan die van de Creodonten.

De spleetvoetigen

Vooral bij de Eucreodonten maakten de hoektanden en de scheurkiezen een enorme ontwikkeling door. De Eucrodonten stammen af van de Procreodonten uit het Paleoceen en zijn in principe de voorvaderen van de huidige Carnivoren. E챕n van de eerste werd Miacis (Miacoidae) genoemd, een soort in bomen levende genetkat uit Amerika en Eurzai챘. Miacis had een langer lichaam en langere poten dan die van de Creodonten. De naam Miacis vormde de basis voor een familienaam : de Miaciden. (zie foto bovenaan : lichaam zonder staart van een Miacide). Deze vormden een soort overgang tussen de Creodonten en de spleetvoetigen. De Miaciden waren kleine dieren die hoogstwaarschijnlijk in de bossen leefden. Aan het einde van het Eoceen verschenen in Amerika en Eurazi챘 afstammelingen van de Miaciden. Dit waren vertegenwoordigers van de moderne hondachtigen (honden en wolven), marterachtigen (bunzing en wezels), beerachtigen (beren) en wasbeerachtigen (wasberen,...) . Dieren die erg dicht bij de Miaciden lagen, zouden aan de oorsprong gelegen hebben van de soort Civet (Mangoest), en later de katachtigen en de heyna-achtigen. De Miaciden vertegenwoordigen ongetwijfeld de meest waarschijnlijke oorsprong van de spleetvoetigen, de verre voorvaderen van de katten.

De primitieve katachtigen

Vervolgens, tekent zich tijdens het Oligoceen een duidelijke lijn af bij de katachtigen. Een tendens die naar de individualisatie van de twee verschillende lijnen van de familie zal leiden. Enerzijds grote, robuuste en langzame dieren, uitgerust met enorme, sabelvormige hoektanden : de Eusmilus. Anderzijds, grote katten, soepel en snel met een gebit dat nauw verwant is met dat van de huidige katachtigen : de Proailurus en later de Pseudailurus, waarvan de gangen doen denken aan die van de Civetkatten. De Fossa (Cryotoprocta ferox) is een hedendaags voorbeeld van deze kat. De Pseudailurus zou het eerste lid zijn van de familie van de moderne katten, waarvan Smilodon (zie foto schedel hiernaast), in Amerika, een spectaculaire vertegenwoordiger was. De kleine katachtigen pasten zich in die tijd zeer snel aan alle verschillende streken aan, zowel aan woestijnen, bossen, steppen als aan de moerassige streken. Dan volgt het tijdperk van het Mioceen, waarin de Felis zitelli in Europa leefde. Dit dier was erg verwant aan de wilde kat die tot op heden in onze landen leeft en met de kat die in het quartaire tijdperk leefde. In deze tijd kwam ook de soort Felis tot ontwikkeling, terwijl de primitieve katachtigen, de Smilodons en de Machairodus (soort tijgers met sabelvormige hoektanden) op hun beurt verdwenen.

De eerste wilde katten

In het quartaire tijdperk verschijnen de eerste huidige wilde katten. De wilde kat Martelli, die naar alle waarschijnlijkheid dateert uit het begin van het Pleistoceen (1,8 miljoen jaar geleden), kan beschouwd worden als 챕챕n van de rechtstreekse voorvaderen van onze huidige kat. Dit dier zou de voorvader zijn van de wilde kat of Felis silvestris, die aan het einde van de tweede ijstijd zijn intrede deed. Het dier verspreidt zich zeer snel over Europa, Azi챘, Afrika en evolueert naar drie verschillende hoofdsoorten : de Europese wilde kat of Boskat (Felis silvestris silvestris), de Afrikaanse wilde kat of Handschoenkat (Felis silvestris lybica) en de Aziatische woestijnkat (Felis silvestris ornata). Volgens sommigen zou de duidelijke scheiding tussen de Europese en Afrikaanse wilde katten ongeveer 20.000 jaar geleden plaatsgevonden hebben.

Van de wilde kat naar de huiskat

Onze huiskat (Felis silvestris catus, voorheen Felis catus) stamt duidelijk af van de Afrikaanse wilde kat. Onze huiskat zou in feite afkomstig zijn van verschillende wilde rassen waaronder de Aziatische woestijnkat (Felis silvestris ornata) die in Iran, Pakistan en India leefde en die op een natuurlijke wijze tot de mens aangetrokken was. De vacht was grijs tot geelachtig, met rond, zwarte vlekken, een lange, geringde staart met een zwart uiteinde.
De Afrikaanse wilde kat (Felis silvestra lybica) mengde zich met de Aziatische woestijnkat en werd in het Oude Egypte, rond 2500 jaar voor Christus, als huisdier gehouden. Deze kat leek op de tijgerkat : kortharig, een roodgrijze tot grijsbruine kleur, dwarse strepen op de zijkanten, zwarte, transversale strepen op de ledematen, geringde staart met een zwart uiteinde. Dit dier kon gemakkelijk getemd worden. Er is geen twijfel mogelijk dat de voorvaderen van onze kat temidden van deze rassoorten gezocht moet worden. De Felis silvestris silvestris daarentegen, is een dier dat volstrekt wild is en zelfs ontembaar.

Het begin van de domesticatie

De domesticatie van de kat blijft erg geheimzinnig en kan niet met zekerheid bevestigd worden. De traditionele versie legt de domesticatie van de katten uit ten tijde van de Egyptenaren, waar men inderdaad de eerste sporen van gedomesticeerde katten aantreft, omstreeks 4500 jaar voor Christus. E챕n van de onderrassen van de wilde kat of Felis silvestris lybica zou aan de oorsprong liggen van de Egyptische kat. Aanvankelijk leefde het dier naast de mens en deelde slechts voedsel. Later ontstond er een nauwere band tussen de mens en de kat. In eerste instantie was de kat een 'vertrouwd' dier, om later een 'gezelschapsdier' te worden. De Egyptenaren lieten zelfs wide katten toe en temden ze ook. Dit gebeurde in het Nieuwe Rijk (omstreeks 1580-1070 voor Christus) tot in de ptoleme챦sche periode (300-30 jaar voor Christus). Deze wilde katten werden, net als de huiskatten, lange tijd gemummificeerd. Volgens sommige historici bestaan er echter verschillende, afzonderlijke bronnen van domesticatie. Bijvoorbeeld in Pakistan waar de Aziatische woestijnkat nog steeds als een wild dier leeft. Deze kat, met een kleine schedelinhoud, is waarschijnlijk in Egypte terecht gekomen en in Libi챘, waar de Libische kat leefde en die waarschijnlijk ook in het meridionaal Verre Oosten leefde. Hiermee zou de gescheiden afkomst van de Europese kat te verklaren zijn. De oorsprong van de verering van de katten bij de Egyptenaren (zie foto van een fresco van het graf van Nakht) kan eveneens uitgelegd worden door het houden van huiskatten van Indische afkomst, maar de Aziatische afkomst van de huiskat is toch omstreden.